บทคัดย่อ
เภสัชภัณฑ์รูปแบบผงแห้งและเภสัชภัณฑ์ระบบกระจายตัวรูปแบบของเหลวและของแข็ง มีขนาดของอนุภาคของยาและสารประกอบอื่นในตำรับกระจายตัวในช่วงกว้างตั้งแต่คอลลอยด์ระดับอนุภาคนาโนเมตรจนถึงแกรนูลขนาดมิลลิเมตรทั้งนี้ขึ้นอยู่กับรูปแบบของยาและช่องทางในการให้ยา ขนาดและรูปร่างของอนุภาคมีผลต่อสมบัติทางกายภาพของสาร เช่น พื้นที่ผิว ปริมาตร ความพรุน นอกจากนี้ยังมีผลต่อขั้นตอนการผลิต เพราะขนาดและรูปร่างของอนุภาคมีผลต่อการไหล การผสม การบรรจุ การแยกของผงยา และที่สำคัญที่สุด ขนาดและรูปร่างของอนุภาคมีผลต่อประสิทธิภาพของเภสัชภัณฑ์ เช่น มีผลต่อความสม่ำเสมอของปริมาณและขนาดการให้ยา (content and dose uniformity) อัตราการละลาย อัตราการดูดซึม อัตราการปลดปล่อยตัวยาโดยเฉพาะในเภสัชภัณฑ์รูปแบบออกฤทธิ์เนิ่น การสะสมและการกระจายตัวของอนุภาคในร่างกาย ชีวประสิทธิผล และการขับออกจากร่างกาย นอกจากนี้ขนาดอนุภาคยังมีผลต่อผิวสัมผัสของเภสัชภัณฑ์จำพวกยาเม็ดแบบเคี้ยว ยาขี้ผึ้ง ยาครีม และมีผลต่อการระคายเคืองของยาตา ดังนั้นเภสัชกรจึงควรทราบความสำคัญของขนาดอนุภาคและการวัดขนาดอนุภาคเพื่อควบคุมคุณภาพของเภสัชภัณฑ์ให้ตรงตามที่ต้องการ โดยในช่วงต้นของบทความนี้จะกล่าวถึงความสำคัญของขนาดอนุภาคต่อประสิทธิภาพของเภสัชภัณฑ์ชนิดต่างๆ จากนั้นจะกล่าวถึงการวัดขนาดอนุภาคโดยวิธีต่างๆ เพื่อให้ทราบหลักการและข้อจำกัดของแต่ละวิธี